Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα διοργανώνει εκδήλωση με θέμα «Κρήτη: Μουσική της Αντίστασης». Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 4 Μαρτίου στο αμφιθέατρο Cotsen Hall (Αναπήρων Πολέμου 9) στις 7.00μμ, ενώ θα προβληθεί και ζωντανά μέσω YouTube.

Την εκδήλωση επιμελείται ο  Παναγιώτης League, μουσικολόγος, ερμηνευτής και συνθέτης. Με διδακτορικό Εθνομουσικολογίας από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, διδάσκει Μουσικολογία στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, όπου διευθύνει και το Κέντρο για τη Μουσική της Αμερικής. Κατάγεται από οικογένεια εμπόρων σφουγγαριών από την Κεφαλονιά και το Γαλαξίδι και πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας στην ελληνική κοινότητα του Tarpon Springs στη Φλόριντα. Από πολύ μικρός λοιπόν ήρθε σε επαφή με την παραδοσιακή μουσική και την προφορική ποίηση του Αιγαίου.

Ως ερευνητής πεδίου, έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε ακαδημαϊκά περιοδικά και έχει δώσει παραστάσεις σε διάφορες χώρες, μοιράζοντας τη βιωματική του εμπειρία για τις κοινωνικές και πολιτικές πλευρές της μουσικής και του χορού των Ελλήνων.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display(‘300x250_m1’); });

Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Echoes of the Great Catastrophe: Re-Sounding Anatolian Greekness in Diaspora κυκλοφόρησε το 2021 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Μίσιγκαν και πραγματεύεται την ιστορία μιας οικογένειας που μετανάστευσε από τη Λέσβο στην Αμερική το 1923 και κατάφερε να κρατήσει ζωντανή τη μουσική της μνήμη. Έχει βραβευτεί για την έρευνά του από το Ίδρυμα Fulbright, την Ένωση Νεοελληνικών Σπουδών, την Εταιρεία Εθνομουσικολογίας και την Αμερικανική Μουσικολογική Εταιρεία, ενώ έχει ανακηρυχθεί δύο φορές ‘Master Artist’ από το Florida Folklife Program.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display(‘300x250_middle_2’); });

Στη Γεννάδειο, ο Παναγιώτης League θα συνομιλήσει με τον Πρόεδρο του Συμβουλίου Επιτρόπων της Γενναδείου Ανδρέα Ζομπανάκη σχετικά με την παραδοσιακή μουσική της Δυτικής Κρήτης, τόπο καταγωγής του Α. Ζομπανάκη.

Κεντρικός άξονας της συζήτησης τους θα είναι η μετάλλαξη πολλών ριζίτικων και άλλων παραδοσιακών κρητικών τραγουδιών με σκοπό να αφηγηθούν και να επεξεργαστούν τόσο το τραύμα όσο και τον θρίαμβο της κρητικής αντίστασης κατά της ναζιστικής κατοχής του νησιού. Τραγούδια της αντίστασης, όπως το γνωστό «Χίτλερ, να μην το καυχηθείς» τραγουδισμένο στο Καστέλλι Κισσάμου το 1953, μας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή όπου νοιώθει κανείς τον πόνο και την ψυχή του κρητικού λαού.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display(‘300x250_m2’); });

O Ανδρέας Ζομπανάκης μιλά στο in για όλα όσα θα δούμε στην εκδήλωση «Κρήτη: Μουσική της Αντίστασης»

googletag.cmd.push(function() { googletag.display(‘300x250_middle_3’); });

1. Η εκδήλωση στις 4 Μαρτίου τι μνήμες σας ξυπνάει από την Κρητική καταγωγή σας

Γεννήθηκα το 1958 με καταγωγή από τον Αποκόρωνα,  συγκεκριμένα από τις Καλύβες ένα παραθαλάσσιο χωριό 17 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Αν και ζούσαμε στην διασπορά, εχω περάσει κάθε καλοκαίρι της ζωής μου στο χωριό. Η Κρήτη έχει αλλάξει τόσο πολύ σε αυτά τα 67 χρόνια, αλλά ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’90 όταν κινητήρας της οικονομικής ανάπτυξης έγινε ο τουρισμός. Κερδίσαμε πολλά οικονομικά, αλλά χάσαμε πολλά όσον αφορά το πολιτισμό και το περιβάλλον.

Όταν ήμασταν μικροί, τα καλοκαίρια κρατούσαν καιρό. Οι αναμνήσεις μου από τη ζωή στις Κάλυβες και την Κρήτη τη δεκαετία του ’60 και ’70 είναι πολύ ζωντανές. Περνούσαμε μήνες στην Κρήτη με τους παππούδες. Εκείνη την εποχή, τα περισσότερα σπίτια είχαν ακόμα  πατημένο χώμα, τα παιδιά φορούσαν παπούτσια μόνο για να πάνε στο σχολείο, τα σπίτια δεν είχαν τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα μέχρι τα πρώτα χρόνια του ’70. Οι γυναίκες συναντιόντουσαν στο ποτάμι για να πλύνουν τα ρούχα με λουλακί και τα άπλωναν στην άμμο για να στεγνώσουν. Οι άντρες γύριζαν σπίτι με άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια από τα χωράφια τους, πλενόντουσαν και πήγαιναν στην πλατεία του χωριού να παίξουν τάβλι και να κουτσομπολέψουν. Και το βράδυ η βόλτα. Περπατούσαμε πάνω-κάτω στον κεντρικό δρόμο του χωριού, λέγαμε καλησπέρα αριστερά και δεξιά, οι μεγαλύτερες γυναίκες κάθονταν σε ομάδες στο πλατύσκαλο, κουτσομπολεύοντας και φτιάχνοντας πλεκτά και κοπανέλι. Είχαμε ακόμη και κάποιους βρακοφόρους τότε. Ένας καθόταν κάθε βράδυ στην βεράντα του και παρακολουθούσε την πομπή καπνίζοντας το ναργιλέ του. Και τότε, περιστασιακά, γύρω από τις γιορτές του καλοκαιριού, την Αγ. Παρασκευή, του Προφήτη Ηλία, της Μεταμόρφωση του Χριστού και το Δεκαπενταύγουστο, ερχόταν από τα Χανιά με προβολέα κινηματογράφου ένα φορτηγό. Κρεμούσαν σεντόνια που τα χάιδευε ο αέρας στη πλατεία ανάμεσα στα δέντρα και πουλούσαν εισιτήρια. Όλο το χωριό έβλεπε ταινίες και κάθε φορά που ο προβολέας χαλούσε φωνάζαμε όλοι «χασάπη».

Το παραδοσιακό μας σπίτι, όπως και τα περισσότερα, είχε ένα μποστάνι στον μπροστινό κήπο και αποθήκες για το κρασί και το ελαιόλαδο του παππού μου. Από την πίσω πόρτα του σπιτιού, βγαίναμε στην παραλία. Οι ψαράδες άπλωναν τα δίχτυα και τα παραγάδια τους στην άμμο, για να βγουν για ψάρεμα το βράδυ. Για εμάς τα παιδιά δεν υπήρχαν κίνδυνοι και μας άφηναν να τρέχουμε ελεύθερα. Κολυμπούσαμε και ψαρεύαμε, μετά επιστρέφαμε για μεσημεριανό και έναν υπνάκο, και μετά ξανά έξω το απόγευμα στα χωράφια. Τα μεγαλύτερα παιδιά φρόντιζαν τα μικρότερα.

Και φυσικά, παίζαμε Πετροπόλεμο στις Αλάνες. Οι μισοί από εμάς ντυμένοι με γερμανικά κράνη από την Κατοχή και οι υπολοιποι σαν Έλληνες – οι οποίοι φυσικά πάντα κέρδιζαν. Ο πόλεμος είχε τελειώσει μόνο είκοσι χρόνια πριν. Οι ιστορίες για την Κατοχή, τη Μάχη της Κρήτης, και για τον θείο μου τον Τζομπανόγιωργη, που ήταν αντάρτης και κατέβηκε από τα βουνά μόλις το 1974, και η γιαγιά μας έλεγε ότι είχε ένα κομμάτι το Τιμιου Ξυλο μεσα του, ήταν ζωντανή μνήμη για τους γονείς και τους παππούδες μας και βαθιά ριζωμένη και σε εμάς.

Τι μου λείπει περισσότερο από εκείνες τις μέρες; Το ότι χάσαμε την πλατεία του χωριού. Όχι φυσικά το ίδιο το μέρος. Η πλατεία εξακολουθεί να υπάρχει, πουλάει μπύρες τώρα σε Άγγλους…  αλλά χάσαμε την αίσθηση της κοινότητας. Αυτό είναι που μου λείπει περισσότερο. Κανείς δεν φαίνεται να φτιάχνει κάτι ή να καλλιεργεί πλέον, τώρα πια πουλάνε υπηρεσίες στους τουρίστες.

2. Τα τραγούδια που θα ακούσουμε αφηγούνται τον πόνο των Κρητών κατά την αντίσταση. Ποιο ξεχωρίζετε εσείς και γιατί;

Δεν έχω ακόμη ακούσει πολύ από τη μουσική αυτού του αρχείου. Αλλά η προοπτική ότι θα ακούσω τραγούδια που ηχογραφήθηκαν όχι σε στούντιο ή σε εμπορικούς χώρους, αλλά σε χωριά και πλατείες, σε μια εποχή που ο εξοπλισμός ηχογράφησης ήταν υψηλής ποιότητας και σχετικά φορητός με ενθουσιάζει. Οι εικόνες και οι μικρές ταινίες που δημιούργησε ο Νοτόπουλος για να συνοδεύσουν τις ηχογραφήσεις του, δημιουργούν ένα αρχείο πολυμέσων που αγγίζει σε βάθος την ψυχή μου, τις αναμνήσεις μου και στην αίσθηση του εαυτού μου. Είμαι γοητευμένος από το ταξίδι στο οποίο θα μας οδηγήσει ο Παναγιώτης League.  Για να πάρετε μια γεύση θα σας προσφέρω αυτό το συγκινητικό τραγούδι από το Αρχείο του Νοτοπουλο

Λουλούδια μην ανθίζετε, πουλιά μην κελαηδείτε

τα Ανώγεια μας εκάψανε και να τα λυπηθείτε

Μια Κυριακή την ταχήν ώρα που ελειτουργούσι

μπήκαν στ’ Ανώγεια Γερμανοί τσι αντάρτες και ζητούσι

Αντάρτες δεν ευρήκαν και κάμανε το κόμμα

γέρους και γυναικόπαιδα κάτω τα καμαν όλα

Αύγουστε, Γερμανόφιλε, φονιά και Γεσταπίτη

και μαύρη ζώνη έβαλες στη σκλαβωμένη Κρήτη

Μαύρα φορούνε τα βουνά κι ο γέρος Ψηλορείτης

πενθούν τα Ανώγεια το χωριό τους ήρωες της Κρήτης

3. Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στο κοινό; 

Από τότε που άρχισα να ασχολούμαι με τη Γεννάδειο Βιβλιοθηκη, ενδιαφέρομαι πολύ για το θέμα της ταυτότητας και το πώς εκφράζεται μέσα από τη λαϊκή μουσική. Μία από τις μεγάλες επιτυχίες του ελληνικού κράτους από την ίδρυση του, είναι ότι όλοι μοιραζόμαστε μια κοινή ελληνική ταυτότητα. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Βλέπεις ακόμα διαφορές ανάμεσα σε τόπους, που είναι πιο έντονες στις τοπικές διαλέκτους, στα φαγητά, τους χορούς και φυσικά τη μουσική. Η μουσική της Ηπείρου, της Κρήτης και του Πόντου είναι όλες πολύ διαφορετικές. Αλλά με την εμπορευματοποίηση της μουσικής, πολλές από τις μοναδικές μας ταυτότητες και η αυθεντικότητα αυτής της μουσικής χάνονται. Επιπλέον, με τους όλο και ισχυρότερους ενισχυτές ήχου και με τις μεγάλες συναυλίες και πανηγύρια ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι μουσικοί δεν είχαν μουσική παιδεία και πτυχίο, πολλοί ήταν περιπλανώμενοι και έπαιζαν σε πιο οικείους μικρούς χώρους. Η μουσική έχει γίνει πολύ εμπορική. Στην Κρήτη υπάρχει μια τάση προς μια γενική «Κρητική Μουσική», αλλά η μουσική στην Κρήτη ήταν τοπική, όπως και τα όργανα που παίζονταν σε κάθε περιοχή. Έτσι, θέλω οι ακροατές να θυμηθούν τις τοπικές τους παραδόσεις και να αναζητήσουν την αυθεντικότητα στην πολιτιστική τους κληρονομιά. Με χαρά βλέπω ότι η νεότερη γενιά έχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αναζήτηση αυτής της αυθεντικότητας – δες πόσοι νέοι σηκώνονται και χορεύουν στα Πανηγύρια αυτές τις μέρες.

4. Ποιο είναι το θέμα για το οποίο θα συνομιλήσετε με τον Παναγιώτη League

Στην παρουσίαση μας θα συζητήσουμε πολλά τραγούδια που χρησιμοποιούν μουσικές και ποιητικές τεχνικές αιώνων, αφηγούμενα αυτά που τότε ήταν πρόσφατα γεγονότα, όπως η εισβολή των Ιταλών, η ναζιστική κατοχή και άλλα γεγονότα που σχετίζονται με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλα αυτά θα συνοδεύονται από μια πλούσια συλλογή φωτογραφιών και ταινιών, που οποίες θα χρησιμοποιήσουμε ως φόντο

5. Τι σας γοήτευσε στο έργο του λαογράφου James A. Νοτόπουλου

Η Γεννάδειος έχει διοργανώσει αρκετές μουσικές εκδηλώσεις τα τελευταία χρόνια γύρω από τη μουσική της Ηπείρου, τη μουσική του Πόντου και το εβραϊκό τραγούδι. Τώρα είναι η σειρά της Κρήτης. Αλλά η Κρήτη είναι μεγάλο νησί και οι παραδόσεις της πολύ διαφορετικές. Χρειαζόμασταν λοιπόν ένα θέμα. Το βρήκαμε όταν η Μαρία Γεωργοπούλου και εγώ επισκεφθήκαμε το Χάρβαρντ τον περασμένο Οκτώβριο. Γνώριζα για τη διάσημη συλλογή του Μίλμαν Πάρρυ και του Άλμπερτ Λορντ όταν ήμουν φοιτητής εκεί στα τέλη της δεκαετίας του ’70: ένα αρχείο μουσικής που ηχογραφήθηκε στα Βαλκάνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν είχα ακούσει ποτέ για το Αρχείο του Τζέιμς Νοτόπουλου. Όταν έμαθα ότι το Αρχείο περιλαμβάνει μουσική, φωτογραφίες και ταινίες που ηχογραφήθηκαν κυρίως στη Δυτική Κρήτη το 1953, που ποτέ δεν έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα και ότι αυτός που έκανε την τεκμηρίωση, ο Paddy League, έχει σχέση με την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, αυτό μας φάνηκε σαν μια τέλεια ευκαιρία.

Αυτά που έμαθα για τη ζωή του Νοτόπουλου ήταν συναρπαστικά. Γεννημένος το 1905, ήταν ένας πολύ ταλαντούχος κλασικός φιλόλογος, γιος φτωχών Ελλήνων μεταναστών που σπούδασε στο Χάρβαρντ και στην Οξφόρδη όπου και διορίστηκε καθηγητής στο Trinity College μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Ήταν σημαντικός Ομηρικός μελετητής, που ακολούθησε τα βήματα του Λορντ και του Πάρρυ, οι οποίοι πίστευαν ότι ο Όμηρος πρέπει να μελετηθεί στο πλαίσιο της επικής ελληνικής λαϊκής ποίησης που υπήρχε ακόμη στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Πριν ταξιδέψει στην Ελλάδα ο Νοτόπουλος, δεν είχε καμία σχέση ή σύνδεση με τη σύγχρονη ελληνική επιστήμη ούτε με τις παραδόσεις. Λέει ότι οι μήνες που πέρασε στην Ελλάδα με την οικογένειά του ήταν οι πιο ευτυχισμένοι της ζωής του. Με βάση την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, ταξίδεψε εκτενώς στην Ελλάδα, την Κρήτη και την Κύπρο. Ένας ακόμη ευχάριστος δεσμός για εμάς.

6. Πώς – κατά τη γνώμη σας – οι πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές επηρεάζουν τη μουσική

Όταν σκεφτόμαστε και ακούμε λαϊκή μουσική, είναι συναρπαστικό να προσπαθούμε να σκεφτούμε αν αυτές οι παραδόσεις και οι κανόνες τους είναι στατικοί ή αν πρέπει να εξελιχθούν. Είναι μια συζήτηση που έχουμε κάνει πολλές φορές στις μουσικές μας εκδηλώσεις στη Γεννάδειο. Οι απόψεις διαφέρουν, ειδικά καθώς αυτός ο τύπος μουσικής είναι τώρα ένα μικρό μέρος της συνολικής μας ακρόασης και γίνεται «μουσειακός». Η μεγαλύτερη επιρροή στη μουσική αυτού του τύπου πρέπει να ήταν η εμπορευματοποίηση της μουσικής, που ξεκίνησε πριν από περίπου 100 χρόνια με την εμφάνιση μιας εμπορικά βιώσιμης τεχνολογίας ηχογράφησης, η οποία τελικά οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση των μουσικών παραδόσεων. Το πιο σημαντικό σε αυτές τις πρώτες ηχογραφήσεις είναι ότι καταγράφουν ό,τι μπορούμε να αποκαλέσουμε τις τελευταίες στιγμές αυτής της αυθεντικότητας της μουσικής. Η διατήρησή της, η εκτέλεσή της και η μελέτη της είναι καίρια για τη διατήρηση μιας εθνικής και τοπικής ταυτότητας βασισμένης σε μεγάλο βαθμό σε μια αίσθηση συλλογικής μνήμης.

Η παρουσίαση του Δρ. League στη Γεννάδειο βασίζεται στην εντυπωσιακή παρακαταθήκη του James A. Νοτόπουλου, ενός πρωτοπόρου Ελληνοαμερικανού κλασικιστή και λαογράφου, ο οποίος συγκέντρωσε μία από τις σημαντικότερες συλλογές ηχογραφήσεων παραδοσιακής ελληνικής μουσικής του 20ου αιώνα. Στη διάρκεια της επιτόπιας έρευνάς του στην Ελλάδα και την Κύπρο, την περίοδο 1952-1953, ο Νοτόπουλος κατέγραψε περισσότερες από 120 ώρες τραγουδιού, απαγγελίας ποίησης, αφήγησης ιστοριών και ζωντανής μουσικής, οι οποίες συνιστούν ένα ζωντανό αρχείο για την καλλιτεχνική ζωή στην ελληνική επαρχία στα ταραχώδη χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο πόλεμο.

Έχοντας βαθιά γνώση της συλλογής του Νοτόπουλου που απόκειται στο Χάρβαρντ, ο Δρ. League είναι ο κατεξοχήν ειδικός για να μας μυήσει στη σημασία της για την κατανόηση της μουσικής παράδοσης, της ποίησης, αλλά και της ιστορικής πραγματικότητας των μέσων του 20ου αιώνα. Έχει αναλύσει σε βάθος τις ηχογραφήσεις, τις σημειώσεις και τις μεταγραφές που έκανε ο Νοτόπουλος, ενώ ως μουσικός έχει συνάμα πολυετή πείρα στη μελέτη και απόδοση της μουσικής της δυτικής Κρήτης.

Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί από φωτογραφικό υλικό και δείγματα των ηχογραφήσεων που έκανε ο Νοτόπουλος στη δυτική Κρήτη το Μάιο του 1953, αλλά και από ζωντανή μουσική που θα ερμηνεύσουν οι μουσικοί Παναγιώτης League, Δημήτρης Ραπακούσιος και Βενιζέλος Λεβεντογιάννης. Συνεχίζοντας την εξαιρετική αυτή παράδοση θα μας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή και θα μας μεταδώσουν τη δύναμη της παραδοσιακής μουσικής της Δυτικής Κρήτης για τη κατανόηση της ιστορίας του νησιού.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στα αγγλικά και τα ελληνικά, με ταυτόχρονη διερμηνεία.
Είσοδος ελεύθερη.